Op zondag 28 februari gaf Mark Hendrickx een lezing voor een 20-tal Vrienden MPMPK over de kaart “Antwerpia in Brabantia”. Deze kaart toont ons het uitzicht van de stad Antwerpen van rond ca. 1524-1528 (auteur onbekend). Van deze kaart zijn nog slechts twee exemplaren bekend: één in de Bibliothèque Nationale de France te Parijs en één in het Rijksmuseum te Amsterdam. Vele vrienden zullen nog herinneren dat het exemplaar uit Amsterdam afgelopen jaar te zien was op de tentoonstelling “De stad getekend” in het Plantin-Moretus museum, waar deze samen met vele andere kaarten van Antwerpen uit de 16de eeuw kon bekeken worden met het ons uit het museum zo bekende monumentale plan van Vergilius Bononiensis van 1565.

[su_spoiler title=”meer | minder lezen” style=”simple” icon=”arrow”]

Verschillen met de kaart van Bononiensis
Met deze kaart heeft het enkele verschillen: allereerst hebben we te doen met een vogelvluchtkaart vanuit het westen i.p.v. het oosten. Daarnaast toont het plan ons een zicht van Antwerpen van enkele decennia eerder, waardoor we een uitzicht van de stad krijgen van voor de vele grote vernieuwingen uit de Gouden Eeuw. Zo zien we nog de laatmiddeleeuwse omwalling met zijn hoge muren en talrijke torens i.p.v. de later gebouwde Spaanse omwalling, ontbreken gebouwen als het nieuwe stadhuis van 1565, het tapissierspand, het Hanzehuis, het Hessenhuis en zien we nog niet de uitbreiding van de stad naar het oosten met de Nieuwstad. Daarentegen zien we andere gebouwen die op het plan van 1565 al verdwenen zijn; denken we bijvoorbeeld aan het oude stadhuis, de Oude Beurs en het Begijnhof buiten de omwalling. Ten slotte is er het verschil in grootte: het hier besproken plan is een kopergravure die gedrukt werd op 2 vellen, het plan van 1565 is een met de hand ingekleurde houtsnede bestaande uit 16 vellen.

Een zeer gedetailleerd plan
Ondanks het kleinere formaat bevat het plan echter ongelofelijk veel details, die niet zozeer met het blote oog opvallen (of vergrootglas, zoals het mogelijk was op de tentoonstelling) maar bij vergroting op computerscherm op een ingescande versie met hoge resolutie duidelijk zichtbaar worden. Marc Hendrickx heeft op deze manier deze prent grondig bestudeerd en onder meer aan de hand van oude foto’s van verdwenen gebouwen deze kunnen identificeren op het plan. Zo kwam hij tot talrijke verrassende ontdekkingen die amper in de literatuur tot nu toe besproken zijn.

Vooreerst dit: het plan bevat ook onnauwkeurigheden. Sommige straten worden verkeerd voorgesteld (gebogen of juist recht, verkeerd georinteerd,…), bruggen over de ruien en vesten worden hoger voorgesteld dan ze in werkelijkheid waren, gebouwen als de Oude Beurs worden te groot voorgesteld (waarschijnlijk om de aandacht er op te trekken) of juist te klein, enz. Dit mag ons echter niet afleiden van de enorme hoeveelheid informatie die deze kaart ons kan bieden over een periode van onze stad waarover qua uitzicht minder is geweten dan van deze uit latere jaren in dezelfde eeuw toen Antwerpen echt zijn hoogtepunt bereikte als handelsstad. En dit werd in de lezing ten overvloed bewezen!

Mark Hendrickx leidde ons door een groot deel van de stad
Hij vertrok aan de Grote Markt met het oude stadhuis. Vervolgens ging het langs de Oude Beurs, richting huis van Aken t.h.v. de latere Carolus-Borromeuskerk, het huis van Portugal en het huis van de Hochstetters t.h.v. de oude brandweerkazerne en de Borzestraat (met vroegere naam Hochstettersstraat). Aan de Houten Eeckhof t.h.v. de latere Stadswaag naast het vroegere Minderbroedersklooster, dat vroeger als militaire opslagplaats werd gebruikt, zagen we de kanonnen op de binnenplaats opgesteld. Op de Paardenmarkt kwamen we ruiters te paard tegen! In de tuin van het Falcontinnenklooster zagen we een eigenaardigheid: een zware alleenstaande vierhoekige toren met op de hoeken bovenaan kleinere torentjes. Deze vertoont gelijkenissen met stenen torens zoals deze die zich in de middeleeuwen bevonden in Brugge en Gent. Zou het hier misschien om een wachttoren kunnen gaan die oorspronkelijk apart stond maar door latere uitbreiding van de stad en bebouwing in het klooster is komen te liggen? Een gelijkaardig gebouw kwamen we later tegen thv het vroege Burchtplein (deze omgeving is later in de tweede helft van de 19de eeuw verdwenen bij de rechttrekking van de Schelde): op basis van plannen van de gebouwen thv de Burcht konden we ons een idee vormen van dit gebouw dat waarschijnlijk het huis de Grote Gans voorstelt. Thv de Haringvliet (Koolkaai) zagen we ook de haring hangen. Na de Burchtomgeving kwamen we aan aan bij de vroegere Boter-, Zout-, Suikerrui waar weer zo een detail te zien was dat amper opvalt: een van de bruggen lijkt bebouwd te zijn. Een mini-Ponte Vecchio in Antwerpen?

Vervolgens trokken we zuidwaarts van de Grote Markt. We kregen een idee van hoe de omgeving rond ons geliefd museum eruit zag nog voor er sprake was van een zekere Plantin. Nog geen Vrijdagmarkt, maar wel de gebouwen op het hof van Spangen, van ridder Cornelis van Spangen. Op de hoek van de Hoogstraat-Heilige Geeststraat zagen we een opvallende poort: de ingang tot het hof? Blijkbaar was er ook op het domein een duifhuis (zoals die nog op meerdere plaatsen op het plan te vinden waren). De Sint-Janspoort en Kammerpoort zijn ook nog aanwezig ondanks dat de stad al veel verder is uitgebreid. Aan de andere kant van de Hoogstraat zagen we aan de plaatsing van de huizen dat er blijkbaar nog een straat lag tussen de Sint-Jansvliet en Vlasmarkt. Mogelijk was er dus een straat die de Sint-Janspoort verbond met de Pieter Potstraat om zich zo te kunnen begeven richting Burcht – maar die niet meer bestond toen het plan van Vergilius Bononiensis werd gemaakt. Aan de Steenhouwersvest zagen we tevens nog enkele opvallende pagaddertorens, waarvan één ongetwijfeld deze van het huis van de bankiers de Fuggers was.

In de vroegere schuttersvelden zagen we constructies die mogelijk gebruikt werden om achter te schuilen wanneer men aan het schieten was! Eindigen deden we aan het Vleminckveld (met weer zo een onopvallende constructie: blijkbaar een stenen paal; Mark Hendrickx wees erop dat in archiefdocumenten sprake is van de “Blauwe Steen” in deze straat – niet deze van de kaaimuren… – zou dit hier naar kunnen verwijzen?).

Meer weten?
U ziet het al: Mark Hendrickx kon ongetwijfeld over nog talrijke andere details op de kaart vertellen. De afwezigen hadden ongelijk. Voor hen, maar ook voor de aanwezigen die nog meer informatie willen hebben over dit plan kunnen we nog doorverwijzen naar de tekst van Mark Hendrickx: “Aspecten van het vroeger zestiende-eeuws stadsbeeld van Antwerpen. Het belang van het vogelvlugplan uit 1524-1528” (Historiant – Jaarboek voor Antwerpse Geschiedenis 3 (2015)). Het boek “Antwerpen verbeeld”, dat uitgegeven werd ter gelegenheid van de tentoonstelling, is ook nog een aanrader om dit plan en de talrijke andere plattegronden uit de 16de eeuw van Antwerpen eens te vergelijken.

Hans de Smet
[/su_spoiler]

Beste vrienden van het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet,
Beste sponsors en sympathisanten, Dames en Heren,
U hebt reeds de prachtige nieuwjaarsbrochure mogen ontvangen, een collectorsitem, gerealiseerd door twee bestuursleden, François Gyselinckx en Patrick Goossens. Nu is het de gelegenheid om u allen, en dit namens gans ons bestuur, een zeer gelukkig, gezond en succesvol jaar 2016 toe te wensen.

Continue reading →

Met plezier stel ik U de driedelige Mercatoratlas voor, die het Museum Plantin-Moretus dankzij Uw financiële bijdrage heeft laten restaureren. Graag wil ik U toelichten wat voor een bijzonder boek dit is. Vervolgens wil ik met behulp van foto’s van vóór, tijdens, en na aantonen hoe broodnodig de restauratie wel was.

Continue reading →

Unisono positief zijn de vele reacties van de Vrienden van het Museum Plantin Moretus|Prentenkabinet vzw die ons bereiken over de nieuwjaarswens 2016.

Trouw aan de traditie van bij de oprichting van de Vriendenvereniging hebben onze bestuursleden François Gyselinckx en Patrick Goossens tijd noch werk bespaard om de Vrienden bij de start van het nieuwe kalenderjaar een zinvol drukwerk ‘in de geest van de Plantiniana’ als nieuwjaarswens toe te sturen. Van heel wat Vrienden vernamen we trouwens dat deze publicaties als ‘collectables’ met respect worden bewaard en af en toe getoond aan familie en vrienden.

Continue reading →

‘Dankzij de financiële steun van de Vriendenvereniging MPM|PK vzw en het Dotatiefonds voor boek en letteren kon het Museum Plantin-Moretus in 2014 zijn collectie verrijken met een zeldzame editie van een prent, uitgegeven door Christoffel Plantijn in 1578. Het is een gravure van 41,5 op 57 centimeter met een zicht op de tempelberg in Jeruzalem, die gebaseerd is op een ontwerp van de Spaanse theoloog Arias Montanus.’
Met deze openingszin wijdt Dirk Imhof, conservator bibliotheek en archief van MPM, in het tijdschrift De gulden passer jg 93, 2015.2, blz. 240-247) een interessante bijdrage over een zeldzame gravure die o.a. met de steun van de Vrienden van het MPM|PK kon aangeschaft worden.
De gulden passer, een tijdschrift voor boekwetenschap, is een uitgave van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen. Over de voorstelling van de tempel in Jeruzalem en de reden waarom de gravure niet meteen werd opgenomen in de uitgave van de Biblia Regia waarvoor ze bestemd was gaf Dirk Imhof voor de Vrienden op 22 september 2015 een zeer gesmaakte lezing. (fvdb)

Zaterdag 12 december 2015: een datum die aangemelde Vrienden zich nog lang zullen herinneren. Op initiatief van Marijke Hellemans, conservator van het Prentenkabinet mochten twee in aantal beperkte groepen van de Vrienden van het Museum Plantin Moretus | Prentenkabinet vzw te gast zijn in de leeszaal.

Continue reading →

Op donderdag 15 oktober 2015 bezochten de Vrienden MPM|PK samen met de Antwerpse Bibliofielen Mons.

Het werd in twee opzichten een dubbelbezoek. Enerzijds sloten de Antwerpse Bibliofielen aan bij dit evenement, anderzijds stonden twee uitzonderlijk interessante bezoeken op het programma, dat kaderde binnen de activiteiten van Mons als Culturele hoofdstad van Europa.

Twee van de aanwezige Vrienden MPMPK, Rossana en Wilfred Grauwels Alva Jaurequi, gaven achteraf hun indruk:

[su_quote]Waarde Heer Vandenbrande, gegroet,
Namens ons beiden danken wij u voor deze schitterende dag waar alles aan bod kwam niet het minst het werk van Otlet en la Fontaine , twee utopische denkers. Mons zelf bewees op afdoende wijze hoe zij met bezoekers omspringen, gul, dynamisch, respectvol voor onze taal en multicultureel zonder blozen. U was een deskundige gids die wij zonder aarzelen vervoegen op onze volgende reis naar ” Mars” samen met het MPM-gezelschap. Men zegge het voort. [/su_quote]
[su_spoiler title=”meer lezen”]
Na een grondige restauratie ging het Mundaneum eind juni 15 met grote luister weer open. Daar loopt n.a.v. het culturele jaar een tentoonstelling met als titel Mapping Knowledge. De wereld begrijpen door data. Met deze tentoonstelling heropent het google van papier. De bezoekers gaan op interactieve tocht tot in het hart van de complexe wereld van de informatie. François Schuiten en Benoît Peeters zorgden voor de scenografie. Het is een mix van wetenschap, kunst en maatschappelijke bevraging.

In de bustocht van een kleine twee uur wist Frans Van den Brande een boeiend en interessant kader te schetsen. Hij deelde gul zijn eruditie en gaf verbanden aan die de tentoonstelling veel beter tot zijn recht liet komen. Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk.
Het gezelschap was dan ook grondig voorbereid om in de voormiddag de tentoonstelling van het Mundaneum te bezoeken onder kundige leiding van mevrouw Colette Lamarche die speciaal voor de Vrienden MPMPK uit Brussel naar Mons was gekomen. Nadien gaf mevrouw Cornille, verantwoordelijke voor het archief, toelichting bij het ontstaan van het Mundaneum en de evolutie tot vandaag.

Na dit voormiddagprogramma genoten we een lekker middagmaal in een nabijgelegen typische eetgelegenheid. Met – hoe kan het anders- een typische repas montois: aperitief, groentesoep, kotelet à l’Berdouille, pagnon borain, koffie.

‘s Namiddags stond het tweede luik van het dubbelbezoek op het programma: de Artothèque. Dit voormalig ursulinenklooster is een depot dat alle artefacten uit de diverse musea en collecties herbergt die niet tentoongesteld zijn in hun eigen site. Dit gaat van de prehistorie tot vandaag. Het concept is vrij uniek. Er wordt vanuit het buitenland met interesse gekeken naar deze formule.
De kunstcollecties van Mons worden gecentraliseerd in het bijzondere gebouw in klassieke stijl van de ursulinen dat onlangs werd gerenoveerd tot Artothèque. Hier is een interactieve en meeslepende toegang mogelijk tot het uitzonderlijk patrimonium in de Smart Heritageruimte van dit oude klooster.
De Vrienden MPMPK werden in twee groepen rondgeleid, een door een Franstalige en een door een Nederlandstalige gids.

Op de weg naar de Arthothèque en terug wandelden we samen door het oude stadscentrum waar Frans van den Brande als een volleerd stadsgids ons de bijzondere plekken en gebouwen toelichtte met vele leuke wetenswaardigheden.

Na het bezoek werden we verwacht op het stadhuis waar mevrouw Joëlle Kapompolé. ons ontving in de indrukwekkende trouwzaal. Zij was schepen voor o.a. Toerisme tot Di Rupo na zijn 1ste-ministerschap in Mons opnieuw het roer opnam als burgemeester.  Nu is ze parlementslid voor de PS in Namen. Ze is geboren in Kolwezi (Congo-Kinshasa), professor Economie aan de Université de Mons, spreekt vloeiend Frans, Engels én Nederlands.
Enthousiast begroette zij de Vrienden MPMPK en vertelde zij in vlekkeloos Nederlands over het project van Mons als Culturele Hoofdstad van Europa, waarin zij de gewichtigste schakel was. Haar warmte vulde de trouwzaal van het stadhuis van Mons.
De Vrienden MPMPK boden haar een replica van de kaart van Mercator van België en een van Europa aan, ook het sonnet van Plantijn gedrukt door Patrick Goossens.

De ontmoeting werd afgesloten met een glaasje aangeboden door de stad Mons.

[/su_spoiler]

Op dinsdag 22 september kwamen 26 Vrienden MPMPK luisteren naar Dirk Imhof die de wording van de Biblia polyglotta toelichtte.

De aanwezigen volgden vol spanning zijn uiteenzetting die eerdere aannames met vraagtekens overlaadde. Dirk voerde als een goede rechercheur bewijzen aan uit rekeningen en brieven van Christoffel Plantijn.

Hieronder een samenvatting van zijn relaas.

Continue reading →

Met nieuwjaar 2015 ontvingen alle leden een tekst over Antverpia van Joris Hoefnagel.
Een grotere kaart werd beloofd vanaf april 2015 bij de opening van de tentoonstelling De stad getekend.

De gebruikte kaart bleek achteraf een -zeer goede- kopie te zijn van de echte kaart uit de 16e eeuw.
Bij de voorbereiding van de tentoonstelling De stad getekend had Dirk Imhof de intuïtie dat er iets niet klopte met de druk van de kaart van Hoefnagel. Er bleken o.m. geen randen afgedrukt te zijn.
Hij vroeg aan zijn echtgenote Karen Bowen, verbonden aan de UA en gespecialiseerd in het onderzoek van prenten, om dit verder te onderzoeken. Zij vergeleek de prent met de kaarten van Hoefnagel die in de UA aanwezig waren en merkte inderdaad verschillen.
De kaart bleek een kopie te zijn.
Voor de tentoonstelling wou MPM een echt exemplaar van Antverpia aanbieden, in bruikleen van de UA. Zeer toevallig werd echter een kaart geveild op de Auctions van de Wiele in Brugge die MPM kon aankopen. Deze wordt getoond in de tentoonstelling.

Op zondag 10 mei werd een Bring a Friend georganiseerd. Op deze dag mochten de leden van de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus|Prentenkabinet vzw vrienden en kennissen uitnodigen. Deze kregen ook gratis toegang tot het museum.
De dag werd een succes. Verschillende meegekomen personen werden zelfs lid van onze vriendenvereniging.

[su_spoiler title=”meer lezen”]
Het programma in de voormiddag
10.30 – 10.45 uur: verwelkoming door het bestuur
10.45 – 11.25 uur: film over Vesalius van UA
11.30 – 12.30 uur: rondleiding in de tentoonstelling De stad getekend door Hans de Smet.

In de namiddag
13.00 – 13.10 uur: verwelkoming door het bestuur
13.10 – 14.00 uur: film over Vesalius van UA
14.00 – 15.00 uur: Martine Eeckhout spreekt over de restauratie van de Mercatoratlas B54.
15.00 – 16.15 uur: rondleiding in de tentoonstelling De stad getekend door Hans de Smet.

Tijdens de verwelkoming vertelden François Gyselinckx (voormiddag) en Frans Van den Brande (namiddag) o.m. over Antverpia, de kaart van Hoefnagel die de leden konden meenemen, werd de prent de Tempel van Jeruzalem getoond die de Vrienden samen met het Dotiefonds konden aankopen voor het museum en ook konden de bezoekers de drie gerestaureerde delen van de Mercatoratlas (B54) bekijken die door de Vrienden MPM|PK vzw en door het aantrekken van een sponsor (Evonik) konden worden gefinancierd.
De bezoekers werden ook ingelicht over de voordelen van het lidmaatschap en de werking van de Vrienden MPMPK vzw.

De zeer boeiende, informatieve over Vesalius werd in de voormiddag toegelicht door een van de makers ervan, dr. Francis Van Glabbeek, die ook nadien vragen beantwoordde.

In de namiddag was het dan weer Martine Eeckhout, de restaurateur van de drie volumes van de Mercatoratlas B54, die het talrijk opgekomen publiek wist te boeien met haar uitleg over de restauratie van de atlassen. Het publiek was zo enthousiast dat er nog veel vragen waren die niet konden worden gesteld omdat Hans De Smet klaarstond om de tentoonstelling De stad getekend toe te lichten.

Zowel ‘s morgens als ‘s middags vertelde Hans De Smet over de prachtige oude kaarten van Antwerpen. De geschiedenis van onze stad kwam hierdoor tot leven en vele nog bestaande littekens van de stad kregen een historische invulling. Er kon nog eens kennis worden gemaakt met het plan van Antwerpen van Bononiensis. Dit werk verlaat immers de permanente tentoongestelde collectie en verhuist naar het archief voor betere conservatie.

Bij het verlaten konden de leden een prachtige kopie meenemen van Antverpia van Joris Hoefnagel, een van de getoonde kaarten.
[/su_spoiler]