Na kennis gemaakt te hebben met de archiefstukken met Tom Eerkens op dinsdag 2 december zal Zanna van Loon, curator van Vrouwenzaken/Zakenvrouwen ons op donderdag 4 december in het museum zelf rondleiden.
Het drukkersvak was allerminst een mannenzaak. In dit huis woonden en werkten ook moeders, dochters en dienstmeiden, weduwedrukkers en vrouwelijke zakenleiders. Magdalena Plantijn, Anna Goos, Theresia Maria Schilders, Anneke en Dianneken.
Hun verhalen bleven grotendeels onderbelicht. En daar brengt het museum nu verandering in. Vrouwenzaken/Zakenvrouwen vertelt de verhalen van 300 jaar vrouwen in het huis en drukkerij van de Officina Plantiniana.
Zanna zal ons vertellen hoe het eraan toeging in dit huis. De vrouwen waren geen helden, maar deden naargelang de omstandigheden er alles aan om het huishouden en/of de drukkerij vaardig en kordaat te besturen.
Praktisch
Datum: Donderdag 4 december 2025; start voorzien om 14.15 u.
Plaats: Museum Plantin-Moretus, ingang: Vrijdagmarkt 22, 2000-Antwerpen
De rondleiding is gratis voor de Vrienden MPM, maar inschrijven is verplicht, Als u wilt komen, stuur een e-mail naar anna.vanhoutte@telenet.be en vermeld of u alleen komt of met partner.
Op dinsdag 2 december 2025 houdt Tom Eerkens, projectmedewerker van het Museum Plantin-Moretus een lezing over het archief van MPM.
Het archief vormt de motor van de geschiedschrijving. Zorgvuldig bewaarde bronnen, in om het even welke gedaante, bevatten immers de basis voor elk verhaal. Maar, wat als er op het eerste gezicht geen bronnen zijn?
De schoonzussen Isabella Jacoba De Mont (1682-1723) en Theresia Mathilde Schilders (1696-1729) kenden een haast gelijke levenswandel, en toch weten we van de ene heel veel en van de ander bijzonder weinig. Het archief puilt namelijk uit van paperassen van Theresia Mathilde, terwijl Isabella Jacoba nagenoeg geen enkel spoor heeft nagelaten.
Hoe komt dat? En welke implicaties heeft dit voor het verhaal dat we brengen?
Projectmedewerker Tom Eerkens van Museum Plantin-Moretus doet alvast een poging om deze vragen te beantwoorden. Hiervoor neemt hij je mee op ontdekkingstocht in het rijke bedrijfs- en familiearchief dat tot op vandaag nog steeds in het museum wordt bewaard.
Praktisch
Datum: Dinsdag 2 december 2025; start voorzien om 14 uur.
Plaats: Leeszaal van Museum Plantin-Moretus (adres: Heilige Geeststraat 6, 2000 Antwerpen). De lezing is gratis voor de Vrienden MPM, maar inschrijven is verplicht, Als u wilt komen, stuur dan een mailtje naar anna.vanhoutte@telenet.be met de vermeling of u alleen of met partner komt.
Boekvoorstelling The Mulitplicity of Scripture. The making of the Antwerp Polyglot Bible. door dr. Theodor Dunkelgrün, PIM Pontifical Institute of Medieval Studies, Brepols, Toronto, Turnhout, 2025. xxvi + 554 p.
Antwerpen, Museum Plantin Moretus donderdag 23 oktober 2027
Terwijl een aangekondigde storm Benjamin buiten woedde was de bijeenkomst in de grote zaal van het Museum Plantin-Moretus op de Vrijdagmarkt in Antwerpen een warme bijeenkomst. Niet alleen door het feit dat het prachtige stadspaleis alle aanwezigen (het maximale volume van de zaal was immers bereikt) een goede beschutting bood, maar ook door de gloed van de passie die elk van de sprekers uitstraalde.
Na een korte introductie door Zanna van Loon, conservator oude drukken en handschriften van het MPM, Patrick Goossens, voorzitter van onze vriendenvereniging en Dr. Vivian Liska, directeur van het Instituut voor Joodse Studies van de Universiteit van Antwerpen, kwam Theodoor Dunkelgrün zelf aan het woord.
Het is verbazend te leren dat over een van de, zo niet de belangrijkste uitgave van Christoffel Plantin tot heden nog geen grondig onderzoek was verschenen. Nu is dat dus wel gebeurd.
Het boek behandelt niet alleen de ontstaansgeschiedenis van de Biblia Regia of Polyglotbijbel, maar ook the making of, met de tegenstand die de publicatie ondervond en een grondige behandeling van de tekst zelf. Nadruk werd ook gelegd op de rol van een van de dochters van Plantin die dagelijks de proefdrukken naar Arias Montanus, de gezant van Philips II, aanleverde en moest voorlezen ter correctie.
We kunnen het niet beter samenvatten dan de wervende tekst van de uitnodiging voor de boekpresentatie: “Theodor Dunkelgrün, docent joodse geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen, schreef de eerste grote studie naar de ontstaansgeschiedenis van hét meesterwerk van de meesterdrukker Christoffel Plantijn: de Antwerpse Polyglotbijbel (1568-1573). Op basis van jaren onderzoek in het Museum Plantin-Moretus en in archieven en bibliotheken van Rome naar Leiden, van Madrid naar Stockholm, en van Jeruzalem naar Mexico-Stad, vertelt Dunkelgrün het onwaarschijnlijke verhaal van de droom van Plantijn, hoe het Hebreeuwse boek een sleutelrol speelde bij de oprichting van zijn compagnie, hoe een bijbel voor de machtigste katholieke vorst in een tijdperk van inquisitie, boekverbrandingen en de Contrareformatie toch gestoeld kon worden op joodse teksttradities, en hoe een duizelingwekkend geleerde kring mannen — en een vrouw — in tijden van religieuze oorlog samen bouwden aan deze “ware Bijbelkathedraal”.
Na de presentatie van de auteur, die op een warme wijze zijn liefde voor de stad en het huis waarin we ons bevonden met verve verhaalde, kwamen nog drie andere sprekers aan bod die op boeiende wijze andere aspecten van de wereld rond de Polyglotbijbel behandelden.
Maxime Maleux van de KUL die publiceerde over de geschiedenis van het drietalencollege te Leuven schetste de geschiedenis van dat instituut en het belang ervan voor de studie van het Latijn, Grieks en Hebreeuws. Dat waren de drie Heilige talen, die uiteraard een prominente rol spelen in de polyglotbijbel.
Hij werd gevolgd door Piet van Boxel, een oude vriend van de auteur die een belangrijke rol speelde in zijn vroegere academische carrière. Zonder hem zou het boek er niet zijn geweest. Piet van Boxel is de wereldspecialist in katholieke Hebraïstiek uit de zestiende eeuw en de censuur dienaangaande. De Mulitplicity of Scripture besteed daar immers ook heel veel aandacht aan. Hij is auteur van Jewish Books in Christian Hands. Hij onderhield het publiek onder meer over de rol van Bellarminus en de rol die hij speelde in het spanningsveld van de tekstvergelijkende publicaties. Hij legde de nadruk over het belang dat de Biblia Regia daarin speelde
De volgende toespraak werd gegeven door Aaron Kachuck. Hij is momenteel werkzaam in de UC Louvain, en zijn Engelstalige toespraak begon met het verhaal hoe ze elkaar ontmoet hadden op de trappen van de bibliotheek in Cambridge. Zoals bleek uit de toespraak werden vele boekhistorici geïnspireerd door Anthony Grafton in zijn baanbrekende boekbespreking van Eisensteins The printing press as an agent of change uit 1979. Hij nodigde onderzoekers immers uit om in culturele geschiedenis ook te kijken naar de activiteit die plaatsvond in de drukkerijen zelf, met hun inkt, hun papier, rekeningen en de intellectuele activiteiten die plaatsvonden aldaar. Intellectuele geschiedenis is niet enkel de geschiedenis van boeken, maar ook van het ‘maken’ van boeken. En daar gaat The Mulitplicity of Scripture ook over. Dit dankzij het uitzonderlijke goedbewaarde archief van het MPM, dat dan ook waardig werd bevonden om een UNESCO-erkenning te krijgen. Iets waar in de introductie van Zanna van Loon ook al op werd gewezen.
Na deze uiteenzetting werd aan het publiek de kans geboden om vragen te stellen.
Het geheel werd vervolgens afgerond met een copieuze receptie georganiseerd door het restaurant Hoffy’s.
Het geheel werd afgesloten rond 21.00 uur waarna vrijwilligers nog snel de tafels opruimden zodat het museum weer klaar stond om de volgende ochtend weer nieuwe bezoekers te kunnen ontvangen. Op de eerste verdieping kunnen ze nog steeds alle delen van de Biblia Regia bewonderen, maar kunnen ze zich vanaf nu ook verdiepen in de ontstaansgeschiedenis en deze monumentale publicatie. Ten minste als ze het boek The Multiplicity of Scripturelezen.
De aanwezigen op de presentatie kregen de kans om het boek aan grote reductie aan te kopen.
Wist je dat er zich in het centrum van Antwerpen een sterrenwacht bevindt, genoemd naar een persoon met links naar de familie Plantin-Moretus? In de Zirkstraat bevond zich tussen 1920 en 1988 het observatorium van het Koninklijk Sterrenkundig Genootschap van Antwerpen, ‘s lands 2de oudste astronomische amateurvereniging.
Volkssterrenwacht Urania heropende dit observatorium in het centrum van Antwerpen op 26 november 2023 als het Michiel Coignet Observatorium, vernoemd naar de Antwerpse sterrenkundige uit de 16de eeuw.
De Vrienden MPM werden om 15.00 u. in het Museum Plantin-Moretus op zondag 28 september 2025.uitgenodigd voor een bezoek aan dit observatorium met als gids Roger Van der Linden. Roger Van der Linden is afgestudeerd als doctor in de wetenschappen en heeft een carrière als directeur in de petrochemie achter de rug. Hij is al 25 jaar een gepassioneerd en gediplomeerd stadsgids in Antwerpen en het Museum Plantin-Moretus. Als vrijwilliger is hij ook aan de slag in het Rubenianum, het onderzoeksinstituut voor de Vlaamse kunst van de 16de en 17de eeuw en de Volkssterrenwacht Urania. Roger verzorgt ook lezingen over Christoffel Plantin als vooruitstrevend manager en ondernemer.
Roger gaf eerst een voordracht in het Museum Plantin-Moretus waarbij hij dieper inging op de volgende vragen:
Wie was Michiel Coignet en wat is zijn relatie met Christoffel Plantin?
Wat doet dit historisch observatorium in de Zirkstraat?
Wat gaan we zien?
Daarbij kwamen we nog een speciaal detail te weten: de jarenlange voorzitter van het Koninklijk Sterrenkundig Genootschap van Antwerpen, baron Renaud de Terwangne, was getrouwd met iemand van de familie Moretus, namelijk Marie-Louise Moretus-Plantin.
Vervolgens gingen de leden te voet naar de Zirkstraat waar Roger hen door de twee kijkers naar de zon liet zien. Gelukkig was het niet al te bewolkt! Ten slotte keken de nog aanwezigen door een van de kijkers mee naar de kathedraaltoren.
Op 13 september 2025 start Vrouwenzaken/Zakenvrouwen in het Museum Plantin-Moretus. Als blijk van waardering kregen de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus de primeur met een exclusieve vooropening op 12 september om 16.30 uur.
Wie aan de Officina Plantiniana denkt, noemt vaak meteen de eerste 3 mannelijke bedrijfsleiders. Christoffel Plantijn, zijn opvolger Jan I Moretus en diens zoon Balthasar I Moretus.
Nochtans was het drukkersvak allerminst een mannenzaak. In dit huis woonden en werkten ook moeders, dochters en dienstmeiden, weduwedrukkers en vrouwelijke zakenleiders. Magdalena Plantijn, Anna Goos, Theresia Maria Schilders, Anneke en Dianneken. Hun verhalen bleven grotendeels onderbelicht. En daar brengt het museum nu verandering in. Vrouwenzaken/Zakenvrouwen vertelt de verhalen van 300 jaar vrouwen in huis en drukkerij.
Op zaterdag 17 mei 2025 nam Bert Govaerts ons mee in een boeiend verhaal.
Wat gebeurde met de inboedel van het museum tijdens WOII? Vrij recent kwamen documenten te voorschijn, bijgehouden door de toenmalige conservator van het museum Herman Bouchery tijdens deze moeilijke periode.
Bert Govaerts heeft ze bestudeerd en schreef het boek ‘Erfgoed op de vlucht’. Het is een wonderlijk verhaal dat groot respect afdwingt voor de conservator en de rol die hij speelde bij het veiligstellen van de schatten van het museum.
Inhoud Een vergeten hoofdstuk uit de Belgische oorlogsgeschiedenis.
Meesterwerken zoals Hans Memlings wereldberoemde Schrijn van de Heilige Ursula en een paar van zijn triptieken werden er bewaard, naast schilderijen van o.a. Jan Van Eyck, Hugo Van der Goes, Jeroen Bosch, Peter Paul Rubens en Rembrandt. Ook tienduizenden kostbare documenten, boeken en manuscripten uit Brugse en Antwerpse musea en archieven vonden er een nieuwe thuis. Tussen juli 1942 en augustus 1944 werd het kasteel van Lavaux-Sainte-Anne op last van de Duitse bezetter ingericht als een van de best uitgeruste archief- en kunstdepots van het land. Dat deze erfgoedschat de oorlog zonder al te grote schade overleefde, danken we aan een groep gewetensvolle ambtenaren onder leiding van Herman Bouchery, een jonge Vlaamse kamergeleerde. Zij ontpopten zich als de zorgzame kasteelheren van Lavaux-Sainte-Anne.
De lezing
Bert Govaerts leidde zijn betoog in met een drietal paradoxen. 1. De kunst werd ook beschermd door de Duitse bezetter; 2. De ontruiming van het kasteel werd tijdens de oorlogsjaren veroorzaakt werd door de acties van het verzet; 3. Het konvooi met de kunstwerken) werden het meest beschadigd door een Amerikaanse aanval op dat konvooi.
In de lezing kwamen duidelijk de spanningen tussen de verschillende actoren van toen Bouchery, Delen, Huysmans aan bod. Die wordt ook uitvoerig beschreven in het boek.
Wat ook opviel in de lezing was dat ondanks alles het museum toch nog open bleef, dat vooral de lusters en het porselein enorme problemen gaven om in te pakken, en dus eigenlijk op hun plaats bleven en niet heel erg beschadigd werden.
Na de lezing werden talrijke documenten getoond van de hand van Bouchery door Kristof Selleslach, conservator archieven MPM.
Herman Bouchery
Vervolgens werden twee exemplaren getoond van twee boeken die tijdens de oorlog met kogels werden doorboord, en van commentaar voorzien van Zanna Van Loon, conservator oude drukken en handschriften MPM.
En we kregen bovendien de gelegenheid om onder begeleiding van Iris Kockelbergh, directeur MPM, de schuilkelder van het museum te bezoeken.
OP 13 januari 2025 verzamelden een aantal Vrienden MPM zich voor de rondleidingen in MPM voor de tentoonstelling ‘Ensors staten van verbeelding‘.
Wegens het grote succes werden twee rondleidingen georganiseerd, een om 10 en een om 14 uur. De rondleidingen werden gegeven door Willemijn Stammis, de curator van de tentoonstelling.
De rondleiding werd wel gehinderd door de werken aan de Vrijdagmarkt
Het was fascinerend om te ontdekken hoe Ensor zich toelegde op het maken van prenten, hoe hij experimenteerde met technieken en een voorstelling telkens bewerkte tussen verschillende afdrukken.
In 2024 was het 75 jaar geleden dat James Ensor overleed, de Oostendse kunstenaar die vooral gekend is om zijn maskers en skeletten. Als eerbetoon werden er verschillende expo’s georganiseerd in Oostende, Brussel en Antwerpen.
Voor Antwerpen is natuurlijk de tentoonstelling in het Museum Plantin-Moretus het vermelden waard, die dieper ingaat op Ensor als etser. Deze tentoonstelling ‘Ensors staten van verbeelding’ zal nog onder begeleiding van Willemijn Stammis (conservator moderne drukken van het museum en medecurator van deze tentoonstelling) bezocht worden op 13 januari 2025.
Op vrijdag 23 december 2024 bezochten de Vrienden MPM alvast onder begeleiding van KMSKA-gids Hans De Smet de tentoonstelling ‘Ensors stoutste dromen. Het impressionisme voorbij’ in het KMSKA. Dit museum heeft de grootste collectie van Ensorschilderijen van de wereld en bovendien huist hier ook het Ensor Research Project, hét kenniscentrum rond de meester.
Naast enkele werken van de vaste Ensorcollectie van het museum zijn er in deze tentoonstelling talrijke andere schilderijen van de meester te bekijken, afkomstig van musea van over de hele wereld. Ook wordt er werk getoond van kunstenaars uit de tijd van Ensor die hem al dan niet beïnvloed hebben (Édouard Manet, Claude Monet, Odilon Redon, … ) of die door hem beïnvloed werden (zoals Emile Nolde).
We leerden Ensor kennen als een kunstenaar die verschillende kunststijlen heeft uitgeprobeerd, waarbij hij moeilijk in een hokje te plaatsen is: was hij realist, impressionist, symbolist, expressionist, … ? Hij is het allemaal wel in een bepaalde manier op verschillende momenten in zijn leven geweest en in de rondleiding probeerden we uit te zoeken hoe bepalend Ensor zelf is geweest als vernieuwer van de moderne kunst in België.
In een tweede deel keken we naar de populaire cultuur van zijn tijd die een invloed heeft gehad op wat en hoe hij schilderde: Ensor was betoverd door de rondtrekkende laterna magica, een van de voorlopers van de diaprojector en film. De maskers kende hij van carnaval en de souvenirwinkel van zijn familie. Via zijn periode aan de Brusselse academie en zijn vrienden in de hoofdstad kwam hij in contact met de Brusselse zwanscultuur.
We leerden Ensor tevens kennen als tekenaar. Voor ons vrienden van het MPM – en daarom meer vertrouwd met prenten uit het prentenkabinet – waren de tekeningen ‘De intrede van Christus in Jeruzalem’ (uit de serie ‘Visioenen: aureolen van Christus of de gevoeligheden van het licht’) uit het KMSKG en ‘De verzoeking van de Heilige Antonius’ (een gigantische collage van 51 vellen papier, gevuld met een verbijsterende mix van maatschappijkritiek, wetenschap en techniek) uit The Art Institute of Chicago misschien wel hoogtepunten in de tentoonstelling.
Ten slotte leerden we Ensor ook nog kennen als muzikant: weer een andere kant van hem!
De tentoonstelling kent een enorm succes. Gelukkig hadden de vrienden een nog vrij rustig moment uitgekozen om deze te bezoeken!
De Vrienden bezochten de exclusieve rondleiding voor de Vrienden MPM in de tentoonstelling ‘Van Crabbelinge tot Carton’ op maandag 22 januari 2024 om 10.30 uur of om 14.00 uur. Curator Virginie D’haene, Conservator Oude Prenten en Tekeningen van het Museum Plantin-Moretus lichtte tentoonstelling toe.
Zij vertelde met groot enthousiasme over de werken, waardoor het een boeiende rondleiding werd, zowel ‘s morgens als ‘s middags. De tentoonstelling was een pareltje met exquise werken deskundig gedocumenteerd in de tentoonstelling zelf, maar een bezielende curator die vertelt over de werken waarmee ze meer dan een jaar heeft geleefd, zorgt natuurlijk voor een grote meerwaarde. De deelnemers konden moeilijk de tentoonstelling verlaten.
Met deze tentoonstelling toonde het Museum Plantin-Moretus de 100 mooiste oude tekeningen uit Vlaamse collecties. Het geheel vormt een verbluffend én representatief overzicht van de tekenkunst in onze contreien in de 16e en 17e eeuw.
De tentoonstelling loopt tot zondag 18 februari 2024.
Het is een unieke gelegenheid om enkele bijzondere kanjers naast elkaar te zien, zoals het schetsboekje van de 12-jarige Rubens, het tien meter lange Panorama van Zeeland van Anthonis van den Wijngaerde en de uiterst zeldzame Italië-schetsboekjes van de beeldhouwer Pieter Verbruggen.
En naast grote namen als Pieter en Jan Bruegel, Anthony van Dyck, Jacob Jordaens of Pieter Coecke van Aelst, zijn de prachtige en zelden getoonde bladen van minder gekende tekenaars als Jan van Stinemolen, Cornelis de Vos, Jan Boeckhorst, Godfried Maes en Jan Erasmus Quellinus een verrassende ontdekking.
“De bezoeker wordt uitgedaagd om voorbij het afgebeelde onderwerp te kijken naar het doel dat de tekeningen dienden, en waarom de kunstenaar daarbij koos voor bepaalde materialen, technieken, formaat en afmetingen.” Virginie D’haene, curator van de expo
Het museum grijpt deze topstuk-erkenning aan om haar unieke tekeningencollectie in de schijnwerpers te plaatsen. Ze pakt uit met een overzichtstentoonstelling die illustreert wie, waarom en hoe men in de 16e en 17e eeuw bij ons tekende. “Met een collectie van meer dan 75.000 objecten behoort het prentenkabinet tot de top vijftig van ‘s werelds belangrijkste prentenkabinetten. De collectie is opgebouwd rond Antwerpse kunstenaars, van 1500 tot vandaag. In de depots liggen Rubens, Van Dyck, Ensor en Panamarenko zij aan zij. ” Iris Kockelbergh, directeur
Bij de tentoonstelling hoort ook een prachtige catalogus. Hierin kan je het hele verhaal van Virginie D’haene nog eens rustig nalezen. Een echte aanrader.
Het boek kost € 50,00. Vrienden MPM krijgen korting. Het is enkel in het Engels te verkrijgen.
Er is nog een kleiner (minder wetenschappelijk werk) dat in het Nederlands en Frans verscheen bij uitgeverij Snoeck (snoeckpublisher.be): Van Crabbelinge tot Carton.
Deze tekening ‘De Ridder en de Dood‘ wordt ook besproken in het nieuwjaarsboekje ‘Het lijstje van Marijke’ op p. 26, 27, 28 en 29.
Het prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus groeide onlangs aan met een mooie verzameling van wel 125 tekeningen uit vooral de 16de tot 18de eeuw, gemaakt door kunstenaars uit de Zuidelijke Lage Landen, de meeste uit Antwerpen. De 125 tekeningen vormen een interessante aanvulling tot de eigen collectie omdat er veel meesters in vertegenwoordigd zijn die ontbreken in de eigen collectie. Daarnaast omvat de collectie ook verschillende werken die op de topstukkenlijst Vlaanderen staan. Het museum financiert de aankoop uit private middelen en zette een adoptieactie op. De Vrienden ondersteunden deze adoptieactie en adopteerden 4 werken die een weerspiegeling zijn van de band tussen de Vrienden MPM en het Museum Plantin-Moretus.
Abraham van Diepenbeeck (’s-Hertogenbosch 1596 – Antwerpen 1675), Stedemaagd van Gent, Justicia, Fides en Amor, c. 1677, ontwerp voor de titelpagina van Joannes Antonius Knobbaert, Jus Civile Gandensium, Antwerpen, Cnobbaert, Michiel, 1677, Museum Plantin-Moretus, inv. PK.OT.02804https://search.museumplantinmoretus.be/Details/collect/429567
