Unisono positief zijn de vele reacties van de Vrienden van het Museum Plantin Moretus|Prentenkabinet vzw die ons bereiken over de nieuwjaarswens 2016.

Trouw aan de traditie van bij de oprichting van de Vriendenvereniging hebben onze bestuursleden François Gyselinckx en Patrick Goossens tijd noch werk bespaard om de Vrienden bij de start van het nieuwe kalenderjaar een zinvol drukwerk ‘in de geest van de Plantiniana’ als nieuwjaarswens toe te sturen. Van heel wat Vrienden vernamen we trouwens dat deze publicaties als ‘collectables’ met respect worden bewaard en af en toe getoond aan familie en vrienden.

Continue reading →

‘Dankzij de financiële steun van de Vriendenvereniging MPM|PK vzw en het Dotatiefonds voor boek en letteren kon het Museum Plantin-Moretus in 2014 zijn collectie verrijken met een zeldzame editie van een prent, uitgegeven door Christoffel Plantijn in 1578. Het is een gravure van 41,5 op 57 centimeter met een zicht op de tempelberg in Jeruzalem, die gebaseerd is op een ontwerp van de Spaanse theoloog Arias Montanus.’
Met deze openingszin wijdt Dirk Imhof, conservator bibliotheek en archief van MPM, in het tijdschrift De gulden passer jg 93, 2015.2, blz. 240-247) een interessante bijdrage over een zeldzame gravure die o.a. met de steun van de Vrienden van het MPM|PK kon aangeschaft worden.
De gulden passer, een tijdschrift voor boekwetenschap, is een uitgave van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen. Over de voorstelling van de tempel in Jeruzalem en de reden waarom de gravure niet meteen werd opgenomen in de uitgave van de Biblia Regia waarvoor ze bestemd was gaf Dirk Imhof voor de Vrienden op 22 september 2015 een zeer gesmaakte lezing. (fvdb)

Zaterdag 12 december 2015: een datum die aangemelde Vrienden zich nog lang zullen herinneren. Op initiatief van Marijke Hellemans, conservator van het Prentenkabinet mochten twee in aantal beperkte groepen van de Vrienden van het Museum Plantin Moretus | Prentenkabinet vzw te gast zijn in de leeszaal.

Continue reading →

Op donderdag 15 oktober 2015 bezochten de Vrienden MPM|PK samen met de Antwerpse Bibliofielen Mons.

Het werd in twee opzichten een dubbelbezoek. Enerzijds sloten de Antwerpse Bibliofielen aan bij dit evenement, anderzijds stonden twee uitzonderlijk interessante bezoeken op het programma, dat kaderde binnen de activiteiten van Mons als Culturele hoofdstad van Europa.

Twee van de aanwezige Vrienden MPMPK, Rossana en Wilfred Grauwels Alva Jaurequi, gaven achteraf hun indruk:

[su_quote]Waarde Heer Vandenbrande, gegroet,
Namens ons beiden danken wij u voor deze schitterende dag waar alles aan bod kwam niet het minst het werk van Otlet en la Fontaine , twee utopische denkers. Mons zelf bewees op afdoende wijze hoe zij met bezoekers omspringen, gul, dynamisch, respectvol voor onze taal en multicultureel zonder blozen. U was een deskundige gids die wij zonder aarzelen vervoegen op onze volgende reis naar ” Mars” samen met het MPM-gezelschap. Men zegge het voort. [/su_quote]
[su_spoiler title=”meer lezen”]
Na een grondige restauratie ging het Mundaneum eind juni 15 met grote luister weer open. Daar loopt n.a.v. het culturele jaar een tentoonstelling met als titel Mapping Knowledge. De wereld begrijpen door data. Met deze tentoonstelling heropent het google van papier. De bezoekers gaan op interactieve tocht tot in het hart van de complexe wereld van de informatie. François Schuiten en Benoît Peeters zorgden voor de scenografie. Het is een mix van wetenschap, kunst en maatschappelijke bevraging.

In de bustocht van een kleine twee uur wist Frans Van den Brande een boeiend en interessant kader te schetsen. Hij deelde gul zijn eruditie en gaf verbanden aan die de tentoonstelling veel beter tot zijn recht liet komen. Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk.
Het gezelschap was dan ook grondig voorbereid om in de voormiddag de tentoonstelling van het Mundaneum te bezoeken onder kundige leiding van mevrouw Colette Lamarche die speciaal voor de Vrienden MPMPK uit Brussel naar Mons was gekomen. Nadien gaf mevrouw Cornille, verantwoordelijke voor het archief, toelichting bij het ontstaan van het Mundaneum en de evolutie tot vandaag.

Na dit voormiddagprogramma genoten we een lekker middagmaal in een nabijgelegen typische eetgelegenheid. Met – hoe kan het anders- een typische repas montois: aperitief, groentesoep, kotelet à l’Berdouille, pagnon borain, koffie.

‘s Namiddags stond het tweede luik van het dubbelbezoek op het programma: de Artothèque. Dit voormalig ursulinenklooster is een depot dat alle artefacten uit de diverse musea en collecties herbergt die niet tentoongesteld zijn in hun eigen site. Dit gaat van de prehistorie tot vandaag. Het concept is vrij uniek. Er wordt vanuit het buitenland met interesse gekeken naar deze formule.
De kunstcollecties van Mons worden gecentraliseerd in het bijzondere gebouw in klassieke stijl van de ursulinen dat onlangs werd gerenoveerd tot Artothèque. Hier is een interactieve en meeslepende toegang mogelijk tot het uitzonderlijk patrimonium in de Smart Heritageruimte van dit oude klooster.
De Vrienden MPMPK werden in twee groepen rondgeleid, een door een Franstalige en een door een Nederlandstalige gids.

Op de weg naar de Arthothèque en terug wandelden we samen door het oude stadscentrum waar Frans van den Brande als een volleerd stadsgids ons de bijzondere plekken en gebouwen toelichtte met vele leuke wetenswaardigheden.

Na het bezoek werden we verwacht op het stadhuis waar mevrouw Joëlle Kapompolé. ons ontving in de indrukwekkende trouwzaal. Zij was schepen voor o.a. Toerisme tot Di Rupo na zijn 1ste-ministerschap in Mons opnieuw het roer opnam als burgemeester.  Nu is ze parlementslid voor de PS in Namen. Ze is geboren in Kolwezi (Congo-Kinshasa), professor Economie aan de Université de Mons, spreekt vloeiend Frans, Engels én Nederlands.
Enthousiast begroette zij de Vrienden MPMPK en vertelde zij in vlekkeloos Nederlands over het project van Mons als Culturele Hoofdstad van Europa, waarin zij de gewichtigste schakel was. Haar warmte vulde de trouwzaal van het stadhuis van Mons.
De Vrienden MPMPK boden haar een replica van de kaart van Mercator van België en een van Europa aan, ook het sonnet van Plantijn gedrukt door Patrick Goossens.

De ontmoeting werd afgesloten met een glaasje aangeboden door de stad Mons.

[/su_spoiler]

Op dinsdag 22 september kwamen 26 Vrienden MPMPK luisteren naar Dirk Imhof die de wording van de Biblia polyglotta toelichtte.

De aanwezigen volgden vol spanning zijn uiteenzetting die eerdere aannames met vraagtekens overlaadde. Dirk voerde als een goede rechercheur bewijzen aan uit rekeningen en brieven van Christoffel Plantijn.

Hieronder een samenvatting van zijn relaas.

Continue reading →

Met nieuwjaar 2015 ontvingen alle leden een tekst over Antverpia van Joris Hoefnagel.
Een grotere kaart werd beloofd vanaf april 2015 bij de opening van de tentoonstelling De stad getekend.

De gebruikte kaart bleek achteraf een -zeer goede- kopie te zijn van de echte kaart uit de 16e eeuw.
Bij de voorbereiding van de tentoonstelling De stad getekend had Dirk Imhof de intuïtie dat er iets niet klopte met de druk van de kaart van Hoefnagel. Er bleken o.m. geen randen afgedrukt te zijn.
Hij vroeg aan zijn echtgenote Karen Bowen, verbonden aan de UA en gespecialiseerd in het onderzoek van prenten, om dit verder te onderzoeken. Zij vergeleek de prent met de kaarten van Hoefnagel die in de UA aanwezig waren en merkte inderdaad verschillen.
De kaart bleek een kopie te zijn.
Voor de tentoonstelling wou MPM een echt exemplaar van Antverpia aanbieden, in bruikleen van de UA. Zeer toevallig werd echter een kaart geveild op de Auctions van de Wiele in Brugge die MPM kon aankopen. Deze wordt getoond in de tentoonstelling.

Op zondag 10 mei werd een Bring a Friend georganiseerd. Op deze dag mochten de leden van de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus|Prentenkabinet vzw vrienden en kennissen uitnodigen. Deze kregen ook gratis toegang tot het museum.
De dag werd een succes. Verschillende meegekomen personen werden zelfs lid van onze vriendenvereniging.

[su_spoiler title=”meer lezen”]
Het programma in de voormiddag
10.30 – 10.45 uur: verwelkoming door het bestuur
10.45 – 11.25 uur: film over Vesalius van UA
11.30 – 12.30 uur: rondleiding in de tentoonstelling De stad getekend door Hans de Smet.

In de namiddag
13.00 – 13.10 uur: verwelkoming door het bestuur
13.10 – 14.00 uur: film over Vesalius van UA
14.00 – 15.00 uur: Martine Eeckhout spreekt over de restauratie van de Mercatoratlas B54.
15.00 – 16.15 uur: rondleiding in de tentoonstelling De stad getekend door Hans de Smet.

Tijdens de verwelkoming vertelden François Gyselinckx (voormiddag) en Frans Van den Brande (namiddag) o.m. over Antverpia, de kaart van Hoefnagel die de leden konden meenemen, werd de prent de Tempel van Jeruzalem getoond die de Vrienden samen met het Dotiefonds konden aankopen voor het museum en ook konden de bezoekers de drie gerestaureerde delen van de Mercatoratlas (B54) bekijken die door de Vrienden MPM|PK vzw en door het aantrekken van een sponsor (Evonik) konden worden gefinancierd.
De bezoekers werden ook ingelicht over de voordelen van het lidmaatschap en de werking van de Vrienden MPMPK vzw.

De zeer boeiende, informatieve over Vesalius werd in de voormiddag toegelicht door een van de makers ervan, dr. Francis Van Glabbeek, die ook nadien vragen beantwoordde.

In de namiddag was het dan weer Martine Eeckhout, de restaurateur van de drie volumes van de Mercatoratlas B54, die het talrijk opgekomen publiek wist te boeien met haar uitleg over de restauratie van de atlassen. Het publiek was zo enthousiast dat er nog veel vragen waren die niet konden worden gesteld omdat Hans De Smet klaarstond om de tentoonstelling De stad getekend toe te lichten.

Zowel ‘s morgens als ‘s middags vertelde Hans De Smet over de prachtige oude kaarten van Antwerpen. De geschiedenis van onze stad kwam hierdoor tot leven en vele nog bestaande littekens van de stad kregen een historische invulling. Er kon nog eens kennis worden gemaakt met het plan van Antwerpen van Bononiensis. Dit werk verlaat immers de permanente tentoongestelde collectie en verhuist naar het archief voor betere conservatie.

Bij het verlaten konden de leden een prachtige kopie meenemen van Antverpia van Joris Hoefnagel, een van de getoonde kaarten.
[/su_spoiler]

In 2013 werden de Vrienden MPM|PK door het museum gevraagd te helpen bij de restauratie van de atlassen (3 volumes) van Mercator, gecatalogeerd onder B 54: Atlas novus, sive: Descriptio geographica totius orbis terrarum, tabulis aeneis luculentissimis & accuratissimis exornata, tribus tomis distinctus / Mercator, Gerard; Hondius, Jodocus. – Amstelodami: apud Henricum Hondium & Joannem Janssonium, 1638. – 3 v., krt., 2°;
De atlassen waren in zeer slechte staat.
Er werden verschillende restaurateurs aangesproken die een gemotiveerde offerte aanboden. De keuze viel op Martine Eeckhout.

Frans Van den Brande wist het bedrijf Evonik (vroeger Degussa) warm te maken om volume 2 te sponsoren. Er werd ook naar andere sponsors gezocht voor volume 1 en 2. Tevergeefs.
Het bestuur van de Vrienden MPM|PK besloot dan maar om de twee andere volumes zelf te bekostigen.

Het resultaat kon worden getoond op de Bring a friend van 10 mei 2015 waar Martine Eeckhout een boeiende voordracht gaf over het gepresteerde werk.
Zij bezorgde ook de volgende tekst en foto’s.

De Atlas Novus van het Museum Plantin-Moretus is de Latijnse uitgave van 1638 uitgegeven door Johannes Janssonius en Henricus Hondius en bevat kaarten zowel van Mercator als van Ortelius, Hondius en van Johannes Janssonius.
In totaal meer dan drie honderd uitklapbare niet ingekleurde kaarten.
De atlas werd in drie volle perkamenten banden, met omgezette randen over de frontsnede, ingebonden en goudbestempeld op platten en rug.

Het veelvuldig raadplegen, waardoor schade aan het papier is ontstaan, en de invloed van luchtvervuiling op de perkamenten rug maakten een restauratie dringend nodig.

De kaarten en uitklapbare kaarten vertoonden zeer veel valse plooien, ezelsoren en kleine ontbrekende stukken of lacunes.

Perkament is een zeer sterk materiaal wanneer het in optimale omstandigheden bewaard wordt; in tegenstelling tot leder niet zuur maar wel zeer hygroscopisch en heeft daarom veel te lijden van te droge lucht en luchtvervuiling door o.a. verwarming en uitlaatgassen. De delen van de banden aan lucht blootgesteld zullen hun soepelheid volledig verliezen en zo hard als gips worden of “vergipsen”. In tegenstelling zal te veel vocht en warmte het gelatinerenvan het perkament veroorzaken. Dit verklaart waarom vooral de ruggen van de banden in slechte staat waren.
Het perkament van de ruggen was zo hard geworden dat het als glas brak bij elke manipulatie en er bij het raadplegen gevaar was stukken perkament te verliezen.
Vooral band III was in zeer slechte staat met grote ontbrekende stukken en scheuren.

Zowel band als boekblok werden zorgvuldig droog gereinigd. De valse plooien en ezelsoren werden gevlakt, de scheuren hersteld en de ontbrekende stukken ingestukt met aangepast Japans papier en omkeerbare lijmen.
Band en boekblok werden gedeeltelijk van elkaar gescheiden. Zo kon het perkament van de rug door een langzame en gecontroleerde bevochtiging versoepeld worden, met perkament ingestukt en met darmleer verstevigd.
De rug van het boekblok werd met overlijmstroken van heel fijn linnen (aerolinnen) verstevigd en deze zorgen er voor dat het boekblok opnieuw stevig aan de band bevestigd kon worden.

Voor een optimale bewaring werd voor elk deel een boekschoen, met steunzool voor het boekblok, op maat vervaardigd. Dit vergemakkelijkt het uitnemen van de banden uit de kasten, voorkomt het schuiven en schuren tegen naastliggende banden en ondersteunt het zware boekblok.

Alhoewel de banden gerestaureerd werden, blijven ze heel fragiel en moeten steeds met de nodige voorzorgen uit de rekken gehaald worden (nooit aan een kapje trekken) en op boekenkussens geraadpleegd worden. Dit geldt in feite voor alle boeken en zeker voor oude en kostbare banden.

Op de veiling van The Romantic Agony (Brussel) op 22 november 2014 werd de gravure geveild met een voorstelling van de Tempel van Jeruzalem, uitgegeven door Christoffel Plantijn.
De Vrienden van het Museum Plantin-Moretus|Prentenkabinet vzw hielpen de aankoop door het Bestendig Dotatiefond voor Boek en Letteren vzw.

1216. [Plantin Press] – Montis Domini totiusq. Sacri Templi exemplum ex antiquis descriptionibus a bened. Aria Montano observatis, ad apparatus sacri instructionem. Antwerp, Chr. Plantin, 1578, copper ill. broadside, 37,5 x 54 cm, engraving 37,5 x 47,5 cm with to the left a printed text 37,5 x 6,5 cm, b/w (sl. frayed & soiled edges, sm. marg tears rep., splitt. c’fold well rep.). Good copy. Extr. rare, apparently not present in Belgium

De tempel werd getekend volgens de richtlijnen van Benedictus Arias Montanus, de Spaanse theoloog die door de Spaanse koning naar Antwerpen werd gezonden om de uitgave van Plantijns Polyglotbijbel tot een goed einde te brengen.
De vermelding in de titel van de illustratie ad apparatus sacri instructionem verwijst naar de Apparatus bij Plantijns Biblia regia, de drie delen met verklarende teksten die bij de overige vijf delen met de tekst van de bijbel werden gevoegd. Het is daarom erg waarschijnlijk dat ook deze voorstelling van de tempel bedoeld was als een illustratie die in een van de traktaten van de Apparatus zou komen, maar uiteindelijk toch niet werd gebruikt.
Plantijn besloot blijkbaar enkele jaren later de gravure toch te drukken en afzonderlijk op de markt te brengen. Later werd de plaat ook gebruikt voor een illustratie in Plantijns luxueuze bijbeleditie van 1583 die in totaal met 94 gravures was geïllustreerd.
In zijn bibliografie van edities van Plantijn kende Leon Voet alleen een exemplaar dat in de Bibliothèque Nationale van Parijs wordt bewaard. In dit exemplaar is 1576 als jaar van uitgave gedrukt, merkwaardig genoeg heeft het exemplaar dat nu bij The Romantic Agony wordt geveild, het jaar 1578 als jaar van uitgave. Dit maakt dit exemplaar nog meer bijzonder.
Lit.: Leon Voet, The Plantin Press (1555-1589). A bibliography of the works printed and published by Christopher Plantin at Antwerp and Leiden, 6 dln., Amsterdam, 1980-1983, nr. 584

Op dinsdag 10 maart volgden een aantal Vrienden een etsatelier in het Museum Plantin-Moretus.

[su_slider source=”media: 1445,1444,1443,1442,1441,1440,1439,1438,1435,1434,1433″ title=”no” pages=”no”]
Met dank voor de foto’s aan Michel Craps
Continue reading →