Bomen-bloemen-planten in, rond, en op boeken, zo luidde de opdracht die de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus vzw zich stelden om hun vereniging bekend te maken in één van de prachtigste bomen- en plantentuinen van de Antwerpse Noorderkempen: het Arboretum van Kalmthout, kortweg genoemd “Arboretum Kalmthout”.

Leden van het Arboretum – de instelling heeft een internationale radius – en gemeenten uit de Noorderkempen hadden het evenement bekendgemaakt onder de titel: BOMEN EN PLANTEN IN DE DRUKWERELD. De tentoonstelling was de tegenhanger van de zes weken eerder gehouden tentoonstelling “Kalmthout gestript”, waar een stoet striptekenaars hun werken voorstelden. In hun werk moest minstens één tekening gaan over een plaats in  Kalmthout.

[su_spoiler title=”meer | minder lezen” style=”simple” icon=”arrow”]Op de uitnodiging en in de Cultuurkrant van de gemeente Kalmthout voor de activiteit van de Vrienden van het Museum Plantin Moretus vzw stond een afbeelding van het voorplat van een boek in Nederlandse vertaling (1903) van Lilian Turner: Drie nieuwe kameraden.

Aangrijpend detail was de uitleg van de uitgever bij de tekening op de kaft. “De uitgave van de firma Van Goor en Zonen, goed gesoigneerd, met de vriendelijke illustraties, met zijn band vol lachende vroolijke indische kers stylisch tusschen ranke bladslingers, is een lief en welkom geschenk voor ieder jong meisje zoo tussen 13-18… ‘t Is wel héél goed dat die eens frissche jonge vrouwenzieltjes door Lilian Turner’s bril kijken, dan gaat dat modern-cynische er wel wat van af.” Aldus Ellen Forest in De Hofstad.
Een prachtig schutblad met florale motieven in artdecostijl, gedrukt bij Buschman, een herbarium uit 1841 waar de plant- en bloemmotieven sober doch oogstrelend uitnodigen tot genieten, talrijke (moraliserende) prijsboeken van rond de eeuwwisseling 19e-20ste eeuw, een prachtige artdecokaft met sierlijke plantmotieven.

Verder Cruydtboecken en afbeeldingen van een plantenmarkt, Thijssens beschrijving van de natuur, jeugdboeken van vroeger en nu, lederen kaften van gebedenboeken met bladmotieven in goud… te veel om op te noemen, het was er allemaal te zien.

Ook de verwijzing naar de druktechnieken hoorde er bij. Daarvoor was de bijdrage van ons bestuurslid Patrick Goossens overtuigend. Er waren drukplaten in hout, koper en zink. Prachtige uitgewerkte platen voor boekkaften in koper, en loodzware gegoten letters. Vooral zijn 19e-eeuwse drukpers lokte de bezoekers aan het einde van de rondleiding. Het werd een drukdemonstratie van een spar uit het Cruydtboek van Rembert Dodoens.

Bij de opening verwelkomde Arboretum-conservator ir. Bram Rammeloo de aanwezigen. Hij verwees naar de boekentraditie van de vorige eigenaars van de plantentuin, de familie De Belder. Die hadden een schat aan boeken over bomen-bloemen-planten. De collectie werd jammer genoeg openbaar verkocht. Speciaal voor de opening van de tentoonstelling had Rammeloo de inventaris meegebracht van die enorme boekenschat. Daarom verheugde hij er zich in dat de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus met hun tentoonstelling de aandacht kwamen trekken op de culturele schat van boeken die inhoudelijk, maar vooral met afbeeldingen, de link leggen met de levende bomen-planten-bloemen in het 13 ha grote Arboretum. Hij wenste de Vrienden ook succes toe met het bekendmaken van hun vereniging in de Noorderkempen, zodat geïnteresseerden mogelijk als nieuw lid zouden aansluiten.

Voorzitter Jean-Pierre Tricot bedankte de conservator voor de gastvrijheid aan de Vrienden geboden voor het organiseren van deze tentoonstelling. Hij bedankte ook alle Vrienden die bereid waren voor deze tentoonstelling boeken en drukmateriaal ter beschikking te stellen.

 

 

 

Bestuurslid Frans van den Brande legde de nadruk op het feit dat vele kunstminnende leden van het Arboretum deze tentoonstelling zullen bezoeken. Velen komen uit de gemeenten van de Noorderkempen, maar anderen ook uit Zeeland en Noord-Brabant. Vooral tijdens de weekeinden was er veel bezoek, opvallend veel drukkers, komende van Goes tot Etten-Leur, de gemeenten ten noorden van Antwerpen, nogal wat Vrienden-leden uit het Antwerpse.

Op 18 december viel het doek over de activiteiten en sloot het Arboretum voor een korte winterslaap tot medio januari. Tijdens de tentoonstelling werden een aantal belangstellenden lid van de Vrienden, anderen namen de gegevens voor aansluiting mee om zich van thuis uit als nieuwe Vriend aan te melden. Plezierige anekdote hierbij is dat een aantal Vrienden van MPM zich inschreven als lid van het Arboretum: een model van uitwisseling.

Aan alle bruikleengevers en medewerkers bij de opmaak van de tentoonstelling: hartelijke dank!

(fvdb) [/su_spoiler]

Alle aanwezigen in het Museum Plantin-Moretus bij de lezing van Annelies Van Wittenberghe tijdens de week van de smaak zullen zich dat evenement nog lang herinneren. Niet alleen kregen we inzicht in tweeduizend jaar culinaire geschiedenis, maar konden we het ook letterlijk proeven.

Spreker gaf aan de hand van de resultaten van haar onderzoek weer hoe de evolutie van de ‘smaak’ verklaard kan worden vanuit de geschiedenis. Zij is dan ook historica met een culinaire passie.

Waarom komt een tomaat toch niet in aanmerking als dessert, waar het eigenlijk om een vrucht gaat? Hoe kwam het dat bij de Romeinen vooral honing, rozijnen, dadels maar ook azijn de ‘smaakmakers’ waren? Waarom waren in de middeleeuwen peper, gember, kruidnagel en kaneel de toonaangevende smaakmakers, zij het dan wel alleen in de meer welgestelde keukens. Waarom liet men in de nieuwe tijd die smaakmakers dan weer los, en werd de deur geopend tot meer ‘frissere’ gerechten?

Dit alles, en veel meer, werd geplaatst in een ruimer historisch kader. Specifiek werd de situatie in Antwerpen belicht door talrijke voorbeelden uit het rijke archief van het Museum Plantin-Moretus.

Tijdens een pauze werden de gasten uitgenodigd tot een proeverij van verschillende culinaire hoogstandjes uit de vorige eeuwen, met onder meer pompoensoep, kweeperenconfituur volgens het recept van Nostradamus (jazeker, hij schreef ook een kookboek) en versgebakken worteltaart. Alles door te spoelen met een glaasje tafelbier.

Daarna ging het verder met een inzicht in het ontstaan van de nationale keukens, en de groeiende aandacht voor de regionale diversiteiten. Dat kon mooi aangetoond worden worden middels de publicatiedata van verschillende kookboeken door de eeuwen heen. De lijn werd helemaal doorgetrokken tot de Guide Michelin, wat ons tot het hedendaagse ‘voedsel-hypen’ brengt met de enorme populariteit van kookboeken en dies meer.

Met de goede raad om ook tijdens de komende feestdagen eens een historisch recept uit te proberen konden we voldaan huiswaarts keren. De recepten, en veel meer, kan je terugvinden in het boek ‘Smaak!’ uitgegeven bij het Davidsfonds. De aanwezigen hadden de gelegenheid om het meteen aan te schaffen.

Patrick Goossens

Op maandag 14 november 2016 organiseerden de Vrienden MPM hun eerste intra-murosactiviteit na de vernieuwingswerken in het museum. Het werd meteen een voltreffer. Een 50-tal Vrienden en bibliofielen (sommigen kwamen zelfs uit Amsterdam, Den Haag en Breda!) namen deel aan de voorstelling van het boek “De boekhandel tussen Spanje en de Nederlanden in de 16de en 17de eeuw” dat werd samengesteld door de heer Antonio Sánchez del Barrio, directeur van de Fundación Museo de las Ferias (Stichting Museum van de Jaarmarkten) in Medina del Campo (Spanje).

Deze publicatie is een uitgave van de Leerstoel Simón Ruiz van de Universiteit van Valladolid.

Na de inleiding door ondervoorzitter Vrienden MPM, de heer Frans Van den Brande en het welkomstwoord door de directeur MPM mevrouw Iris Kockelbergh, schetste vertaler Paul van den Broeck, Vriend MPM die in Barcelona woont, het ontstaan van deze tweetalige publicatie Spaans-Nederlands.

Aansluitend hield Dirk Imhof, conservator MPM, een lezing over de (soms woelige) handelsbetrekkingen van Christoffel Plantijn met Spanje.

In zijn toespraak schetste Antonio Sánchez del Barrio – die het woord voerde als secretaris van de Leerstoel Simón Ruiz van de Universiteit van Valladolid – een beeld van de drukke boekhandel op de jaarmarkten van Medina del Campo in de 16de en 17de eeuw, waar verschillende vertegen-woordigers van de Officina Plantiniana actief waren.

De cultureel attaché van de ambassade van Spanje in België werd vertegenwoordigd door de heer Victor Roncel Vega, adviseur van het Departement Onderwijs van de ambassade. Hij kondigde aan dat het boek door de Spaanse ambassade zal gepromoot worden, aangezien het perfect past in de herdenkings-activiteiten van de 400ste verjaardag van het overlijden van Miguel de Cervantes.

Na de twee lezingen overhandigde de directeur van het Museo de las Ferias de eerste exemplaren van het boek aan de directeur van het MPM, aan de vertegenwoordiger van de Spaanse Ambassade en aan de voorzitter en ondervoorzitter van de Vrienden van MPM.

Deze boekvoorstelling werd afgerond met een receptie waar de genodigden, voorzien van een glaasje Spaanse wijn, hun beste Spaans konden oefenen met onze gasten uit Spanje.

Voor meer informatie kunt u volgende websites raadplegen:
Leerstoel Simón Ruiz van de Universiteit van Valladolid: 
http://www.catedrasimonruiz.es/     
Fundación Museo de las Ferias:
www.museoferias.net/

Paul van den Broeck

Dankzij de steun van de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus vzw zijn al een heel aantal zuurvrije dozen aangekocht voor de handschriften en de oude drukken. Deze zogenaamde ‘Pyxis’-dozen  van Boekbinderij Schrijen bieden bescherming tegen de kwalijke invloed van licht, stof en andere vormen van vervuiling. Ze zijn eveneens bijzonder stevig zodat ze niet alleen de nodige bescherming tegen externe invloeden verschaffen, maar ook beschadiging kunnen voorkomen bij kleine ongelukken.

De dozen worden alle op maat van elk handschrift of boek gemaakt wat zorgt voor maximale efficiëntie van gebruik van ruimte in het magazijn. Daarom maten we van elk stuk eerst de lengte, breedte en hoogte. Die gegevens verwerkten we in een Excellijst die we naar de leverancier stuurden. Op basis van hiervan produceerde deze de dozen. We lieten tot nog toe dozen maken voor de handschriften en alle oude drukken in folioformaat die in de kluis bewaard werden. Het zijn immers vooral deze banden die lijden onder onoordeelkundige manipulatie.

Alleen dankzij de steun van de vriendenvereniging kon deze opdracht zo snel en precies tot een goed einde worden gebracht.

Dirk Imhof

Op zaterdag 25 juni kwamen de Vrienden van het MPM die zich hiervoor hadden aangemeld in Ekeren samen, dichtbij het station.

Ons medelid Bert Van den Bossche was zo vriendelijk om ons uit te nodigen voor een door hem bijna 2 uur durende verkennende wandeling door het Ekeren van de Moretussen. Het was zonder meer boeiend, leerrijk en vooral een revelatie over de geschiedenis van de laatste generatie(s) van het beroemde drukkersgeslacht die onze vereniging inspireert.

Zoveel is zeker: de laatste generatie actieve drukkers van het “Moretusimperium” waren in Ekeren wonende telgen. Straten, panden, een kapelletje en een grafkelder herinneren daaraan. Die Moretustak had zich een nieuwe naam toegeëigend: Moretus-Plantin.

Naast de wandeling zelf en alle ontdekkingspunten hier aanvullende informatie.
Het Eugeen Van Mieghem Museum in Antwerpen krijgt in het najaar 2016 een nieuwe buur. Museum De Reede opent dan met een selectie werken op papier van wereldberoemde kunstenaars als Edvard Munch (1863-1944), Francisco Goya (1746-1828) en Félicien Rops (1833-1898). Daarenboven wordt een selectie getoond van andere kunstenaars, o.a. Gustave van de Woestijne, Edgard Tytgat, Walter Sauer en Eugeen Van Mieghem, waardoor de bezoeker een overzicht krijgt van Europese grafische kunst van de 17de eeuw tot heden.
Op 8 april huldigde Peter Verstraete, voorzitter KBRV, de zaal Eduard Moretus-Plantin in het Redershuis officieel in.  Dit gebeurde door de onthulling van de tekening met het portret van ‘Christoffel Plantin’ (sic) door Walter Vaes (oude verzameling Louis Franck jr. en inmiddels aangekocht door de vereniging EVM.

Dit bericht komt deels uit de Nieuwsbrief van het EVM-Museum, waarvan Erwin Joos conservator is. Hij bevestigde mij de hierboven vermelde gegevens.

Frans L. van den Brande, bestuurslid VMPM

Sinds het district in 2013 de wandeling ‘In het spoor van Moretus’ in gebruik nam, bezoeken verenigingen regelmatig de route. De familie Moretus heeft veel betekend voor Ekeren en omgeving.

De jongste wandeling werd georganiseerd op vraag van de Vrienden van het Museum Plantin-Moretus-Prentenkabinet. Moretuskenner Bert Van den Bossche gidste de gasten van aan cultuurstation Tracé tot de Sint-Lambertuskerk. Aan de noordkant van de kerk ligt de grafkelder van de familie Moretus. De laatste bijzetting dateert van februari 2011. Er is nu nog één plaats vrij in de grafkelder.

Gazet van Antwerpen 27 juni 2016 Ekeren

Op 26 mei bezochten een aantal Vrienden MPM vzw samen met de Antwerpse Bibliofielen Sint-Amands en Baasrode onder de bezielende leiding van Frans Van den Brande.

In de voormiddag stond de tentoonstelling Emile Verhaeren een dichter voor Europa in Sint-Amands op het programma.

De heer Rik Hemmerijckx, conservator van het Provinciaal Emile Verhaeren Museum in Sint-Amands leidde ons enthousiast rond.

Continue reading →

Op zondag 28 februari gaf Mark Hendrickx een lezing voor een 20-tal Vrienden MPMPK over de kaart “Antwerpia in Brabantia”. Deze kaart toont ons het uitzicht van de stad Antwerpen van rond ca. 1524-1528 (auteur onbekend). Van deze kaart zijn nog slechts twee exemplaren bekend: één in de Bibliothèque Nationale de France te Parijs en één in het Rijksmuseum te Amsterdam. Vele vrienden zullen nog herinneren dat het exemplaar uit Amsterdam afgelopen jaar te zien was op de tentoonstelling “De stad getekend” in het Plantin-Moretus museum, waar deze samen met vele andere kaarten van Antwerpen uit de 16de eeuw kon bekeken worden met het ons uit het museum zo bekende monumentale plan van Vergilius Bononiensis van 1565.

 

 

 

[su_spoiler title=”meer | minder lezen” style=”simple” icon=”arrow”]

Verschillen met de kaart van Bononiensis
Met deze kaart heeft het enkele verschillen: allereerst hebben we te doen met een vogelvluchtkaart vanuit het westen i.p.v. het oosten. Daarnaast toont het plan ons een zicht van Antwerpen van enkele decennia eerder, waardoor we een uitzicht van de stad krijgen van voor de vele grote vernieuwingen uit de Gouden Eeuw. Zo zien we nog de laatmiddeleeuwse omwalling met zijn hoge muren en talrijke torens i.p.v. de later gebouwde Spaanse omwalling, ontbreken gebouwen als het nieuwe stadhuis van 1565, het tapissierspand, het Hanzehuis, het Hessenhuis en zien we nog niet de uitbreiding van de stad naar het oosten met de Nieuwstad. Daarentegen zien we andere gebouwen die op het plan van 1565 al verdwenen zijn; denken we bijvoorbeeld aan het oude stadhuis, de Oude Beurs en het Begijnhof buiten de omwalling. Ten slotte is er het verschil in grootte: het hier besproken plan is een kopergravure die gedrukt werd op 2 vellen, het plan van 1565 is een met de hand ingekleurde houtsnede bestaande uit 16 vellen.

Een zeer gedetailleerd plan
Ondanks het kleinere formaat bevat het plan echter ongelofelijk veel details, die niet zozeer met het blote oog opvallen (of vergrootglas, zoals het mogelijk was op de tentoonstelling) maar bij vergroting op computerscherm op een ingescande versie met hoge resolutie duidelijk zichtbaar worden. Marc Hendrickx heeft op deze manier deze prent grondig bestudeerd en onder meer aan de hand van oude foto’s van verdwenen gebouwen deze kunnen identificeren op het plan. Zo kwam hij tot talrijke verrassende ontdekkingen die amper in de literatuur tot nu toe besproken zijn.

Vooreerst dit: het plan bevat ook onnauwkeurigheden. Sommige straten worden verkeerd voorgesteld (gebogen of juist recht, verkeerd georinteerd,…), bruggen over de ruien en vesten worden hoger voorgesteld dan ze in werkelijkheid waren, gebouwen als de Oude Beurs worden te groot voorgesteld (waarschijnlijk om de aandacht er op te trekken) of juist te klein, enz. Dit mag ons echter niet afleiden van de enorme hoeveelheid informatie die deze kaart ons kan bieden over een periode van onze stad waarover qua uitzicht minder is geweten dan van deze uit latere jaren in dezelfde eeuw toen Antwerpen echt zijn hoogtepunt bereikte als handelsstad. En dit werd in de lezing ten overvloed bewezen!

Mark Hendrickx leidde ons door een groot deel van de stad
Hij vertrok aan de Grote Markt met het oude stadhuis. Vervolgens ging het langs de Oude Beurs, richting huis van Aken t.h.v. de latere Carolus-Borromeuskerk, het huis van Portugal en het huis van de Hochstetters t.h.v. de oude brandweerkazerne en de Borzestraat (met vroegere naam Hochstettersstraat). Aan de Houten Eeckhof t.h.v. de latere Stadswaag naast het vroegere Minderbroedersklooster, dat vroeger als militaire opslagplaats werd gebruikt, zagen we de kanonnen op de binnenplaats opgesteld. Op de Paardenmarkt kwamen we ruiters te paard tegen! In de tuin van het Falcontinnenklooster zagen we een eigenaardigheid: een zware alleenstaande vierhoekige toren met op de hoeken bovenaan kleinere torentjes. Deze vertoont gelijkenissen met stenen torens zoals deze die zich in de middeleeuwen bevonden in Brugge en Gent. Zou het hier misschien om een wachttoren kunnen gaan die oorspronkelijk apart stond maar door latere uitbreiding van de stad en bebouwing in het klooster is komen te liggen? Een gelijkaardig gebouw kwamen we later tegen thv het vroege Burchtplein (deze omgeving is later in de tweede helft van de 19de eeuw verdwenen bij de rechttrekking van de Schelde): op basis van plannen van de gebouwen thv de Burcht konden we ons een idee vormen van dit gebouw dat waarschijnlijk het huis de Grote Gans voorstelt. Thv de Haringvliet (Koolkaai) zagen we ook de haring hangen. Na de Burchtomgeving kwamen we aan aan bij de vroegere Boter-, Zout-, Suikerrui waar weer zo een detail te zien was dat amper opvalt: een van de bruggen lijkt bebouwd te zijn. Een mini-Ponte Vecchio in Antwerpen?

Vervolgens trokken we zuidwaarts van de Grote Markt. We kregen een idee van hoe de omgeving rond ons geliefd museum eruit zag nog voor er sprake was van een zekere Plantin. Nog geen Vrijdagmarkt, maar wel de gebouwen op het hof van Spangen, van ridder Cornelis van Spangen. Op de hoek van de Hoogstraat-Heilige Geeststraat zagen we een opvallende poort: de ingang tot het hof? Blijkbaar was er ook op het domein een duifhuis (zoals die nog op meerdere plaatsen op het plan te vinden waren). De Sint-Janspoort en Kammerpoort zijn ook nog aanwezig ondanks dat de stad al veel verder is uitgebreid. Aan de andere kant van de Hoogstraat zagen we aan de plaatsing van de huizen dat er blijkbaar nog een straat lag tussen de Sint-Jansvliet en Vlasmarkt. Mogelijk was er dus een straat die de Sint-Janspoort verbond met de Pieter Potstraat om zich zo te kunnen begeven richting Burcht – maar die niet meer bestond toen het plan van Vergilius Bononiensis werd gemaakt. Aan de Steenhouwersvest zagen we tevens nog enkele opvallende pagaddertorens, waarvan één ongetwijfeld deze van het huis van de bankiers de Fuggers was.

In de vroegere schuttersvelden zagen we constructies die mogelijk gebruikt werden om achter te schuilen wanneer men aan het schieten was! Eindigen deden we aan het Vleminckveld (met weer zo een onopvallende constructie: blijkbaar een stenen paal; Mark Hendrickx wees erop dat in archiefdocumenten sprake is van de “Blauwe Steen” in deze straat – niet deze van de kaaimuren… – zou dit hier naar kunnen verwijzen?).

Meer weten?
U ziet het al: Mark Hendrickx kon ongetwijfeld over nog talrijke andere details op de kaart vertellen. De afwezigen hadden ongelijk. Voor hen, maar ook voor de aanwezigen die nog meer informatie willen hebben over dit plan kunnen we nog doorverwijzen naar de tekst van Mark Hendrickx: “Aspecten van het vroeger zestiende-eeuws stadsbeeld van Antwerpen. Het belang van het vogelvlugplan uit 1524-1528” (Historiant – Jaarboek voor Antwerpse Geschiedenis 3 (2015)). Het boek “Antwerpen verbeeld”, dat uitgegeven werd ter gelegenheid van de tentoonstelling, is ook nog een aanrader om dit plan en de talrijke andere plattegronden uit de 16de eeuw van Antwerpen eens te vergelijken.

Hans de Smet
[/su_spoiler]

Beste vrienden van het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet,
Beste sponsors en sympathisanten, Dames en Heren,
U hebt reeds de prachtige nieuwjaarsbrochure mogen ontvangen, een collectorsitem, gerealiseerd door twee bestuursleden, François Gyselinckx en Patrick Goossens. Nu is het de gelegenheid om u allen, en dit namens gans ons bestuur, een zeer gelukkig, gezond en succesvol jaar 2016 toe te wensen.

Continue reading →

Met plezier stel ik U de driedelige Mercatoratlas voor, die het Museum Plantin-Moretus dankzij Uw financiële bijdrage heeft laten restaureren. Graag wil ik U toelichten wat voor een bijzonder boek dit is. Vervolgens wil ik met behulp van foto’s van vóór, tijdens, en na aantonen hoe broodnodig de restauratie wel was.

Continue reading →