Vandaag vindt er in dit historisch pand een bijzondere gebeurtenis plaats : de oprichting van een nieuwe vriendenvereniging : de vrienden van het Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet. Een vriendenvereniging die reeds een zeventigtal leden telt voor haar officiële stichting, waarschijnlijk een particulariteit, die ons het allerbeste doet verhopen voor de nabije toekomst: waarom geen vertienvoudiging van dit ledenaantal binnen de komende vijf jaar?

U hebt zojuist van de directeur van het museum, Mevrouw Kockelbergh, vernomen, en U zult het allen met haar en met mij erover eens zijn dat dit museum een bijzondere en unieke plaats bekleedt binnen het museale landschap van de metropool, landschap dat recent verschillende omwentelingen vertoonde. Deze week nog verdween in onze stad het Provinciaal Diamantmuseum en, in een decennium waarin talrijke Antwerpse musea geïntegreerd werden in het Museum Aan de Stroom, het MAS, – ik denk hier aan het etnografisch museum, aan het museum voor folklore, aan het zeevaartmuseum- blijft het museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet één der interessantste historische bezienswaardigheden van onze stad. Een unicum: een statig herenhuis ongeschonden ten opzichte van het einde van de 19e eeuw, een omvangrijk bestand kostbare oude boeken en prenten, een authentiek drukkersatelier en drukpersen op dezelfde locatie in activiteit gebleven gedurende drie eeuwen onder de stuwende kracht van de families Plantin en Moretus.

Daar, waar de meeste Antwerpse musea reeds jaren op de steun van een vriendenvereniging konden rekenen, ontbrak een dergelijk initiatief voor het Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet. Een groep sympathisanten en trouwe bezoekers van het Plantijnse huis heeft de handen in elkaar geslagen om deze leemte in te vullen. Zij werden hierbij ten volle gestimuleerd en ondersteund door de directie van het museum. Het was immers verwonderlijk en moeilijk aanvaardbaar dat dit UNESCO Werelderfgoed, de Officina Plantiniana, geen beroep kon doen op een eigen vriendengroep.

Wel bestond er sinds 1877 en bestaat er nu nog steeds de ‘Vereniging van Antwerpse Bibliofielen’, die zich voornamelijk toelegt op de publicatie van het boekhistorisch en wetenschappelijk tijdschrift ‘De Gulden Passer’. Deze vereniging, waarvan de zetel eveneens in het museum gelegen is, kan echter niet als een specifieke ‘vriendenvereniging’ beschouwd worden, maar zal waarschijnlijk nauwe banden blijven onderhouden met de nieuwe vereniging.

Vriend zijn betekent verbonden zijn, genegenheid hebben voor, het onderhouden van goede betrekkingen. De vrienden van het Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet beogen bij te dragen tot de culturele ontwikkeling van de gemeenschap. Zij stellen hun steun, hun kennis en hun competenties ter beschikking van het museum. Als bevoorrechte en onbezoldigde gesprekspartners van de museumdirectie maken zij deel uit van de Antwerpse museale gemeenschap in het bijzonder en van de grensoverschrijdende culturele gemeenschap in het algemeen. Al hun activiteiten zullen in overleg gepland worden met de directie van het museum, die op alle bestuursvergaderingen vertegenwoordigd zal worden door de directeur of door een staflid van het museum.

Het voornaamste doel van de nieuwe vereniging bestaat er dus in om een bijdrage te leveren aan de bekendheid en aan de groei van het museum. Dankzij de lidgelden en de schenkingen – zowel het particuliere als het bedrijfsmecenaat – kunnen kostbare Antwerpse drukken en prenten alsook specifieke werken in verband met de geschiedenis van de boekdrukkunst aan de bestaande collecties toegevoegd worden of zal men tot de restauratie van bepaalde boeken of voorwerpen kunnen overgaan. In dit Mercatorjaar denken wij hier bijvoorbeeld aan de restauratie van één der prachtige oude atlassen die deel uitmaken van de collectie.

Indien het museum een bijzondere aankoop wenst te verrichten, zal het op die manier ook beroep kunnen doen op fondsen die door de vereniging ter beschikking gesteld worden. Het gaat hier niet enkel om het papieren erfgoed, maar ook om kunstvoorwerpen zoals schilderijen, wandtapijten, meubels en andere objecten, dit echter voor zover zij ooit deel hebben uigemaakt van de inboedel van dit huis of zij rechtstreeks in verband kunnen gebracht worden met de Officina Plantiniana. Sinds de opening van het museum op 19 augustus 1877 heeft het museum immers – met uitzondering van oude drukken en prenten en ook van boekhistorische publicaties – geen enkel ander voorwerp aangeschaft of als gift ontvangen.

Wanneer de vrienden, dankzij de mecenaatswerking, in staat zijn een gift te doen van een bepaald voorwerp, zullen zij alles in het werk stellen om borg te staan voor de oorsprong en de authenticiteit hiervan.

Ter gelegenheid van deze inhuldigingsvergadering is de vereniging dan ook bijzonder gelukkig met een eerste schenking, de eerste mecenaatsgift geschonken door de familie du Roy de Blicquy, nazaten van Eduard Moretus. Het betreft hier, zoals u zojuist vernomen hebt, zeer waarschijnlijk een ceremonieel voorwerp. De vrienden zijn de milde schenkers enorm dankbaar voor deze geste die wellicht anderen ertoe zal aanzetten om als mecenas op te treden.

Vrienden van het Museum Plantin-Moretus / Prentenkabinet krijgen tal van voordelen onder de vorm van exclusieve lezingen, uitstappen, een nieuwsbrief, previews, … Het lidmaatschap geeft ook recht op gratis toegang tot de musea van de stad Antwerpen en een korting in de museumwinkels van die musea. Ook worden er rondleidingen en uitstappen naar analoge instellingen voorzien.

Zo organiseert de vereniging als eerste activiteit voor haar leden die er tot dan nog geen gelegenheid toe zouden gehad hebben, op zaterdag 9 juni 2012 om 11.00 uur een rondleiding in de thans aan de gang zijnde tentoonstelling ‘Mercator. Reizen in het onbekende’, dit onder de deskundige leiding van de heer Jan Parmentier, maker van de tentoonstelling.

Het bestuur van de vereniging bestaat, buiten mijzelf als voorzitter, uit de heer François Gyselinckx, secretaris, de heer Jos Van der Steen, penningmeester, alsook uit mevrouw Anna Van Houtte, de heer Frans Caignie, de heer Frans Van den Brande, en de heer Patrick Goossens. Hierbij wens ik hen allen hartelijk te bedanken voor hun continue en actieve inzet bij de totstandkoming van deze nieuwe vereniging.

Verdere inlichtingen i.v.m. de werking van de vriendenvereniging en lidmaatschapsaanvraag kunnen teruggevonden worden op de website http://www.vriendenplantinmoretus.be.

Sommige van de wereldberoemde atlassen vertonen tekenen des tijds. Het is broodnodig om het verval een halt toe te roepen. Restaureren kost geld, veel geld. Daarom zijn de Vrienden MPM|PK op zoek naar sponsors die ons willen bijstaan om dit te bekostigen. Als u ons hierbij wilt helpen, neem dan contact op met ons bestuur op info@vriendenplantinmoretus.be.

Volgende atlassen komen in aanmerking:

1. B 12: Germania inferior, sive XVII provinciarum geographicae generalis ut et particulares tabulae = Kaert-boeck van de XVII Nederlandtsche provincien / Amsterdam : uytgegeven door Nicolaes Visscher, [1684]. – krt., 2°;
2. B 46: Atlas / de Wit, Frederick. – Amsterdam : Frederik de Wit, [c.1680]. – krtn., 2°
3. B 47: Harmonia macrocosmica, seu Atlas universalis et novus, totius universi creati cosmographiam generalem, et novam exhibens / Cellarius, Andreas. – Amstelodami : apud Joannem Janssonium, 1660;
4. B 54: Atlas novus, sive: Descriptio geographica totius orbis terrarum, tabulis aeneis l uculentissimis & accuratissimis exornata, tribus tomis distinctus / Mercator, Gerard ; Hondius, Jodocus. – Amstelodami : apud Henricum Hondium & Joannem Janssonium, 1638. – 3 v., krt., 2°;

De laatste atlas is een atlas van Mercator in drie delen. In dit Mercatorjaar zouden de Vrienden MPM|PK graag één of meerdere delen willen laten restaureren.

Tijdens de Museumnacht konden de talrijke bezoekers er bij het betreden van de trappenhal niet naast kijken. Aan de voet van het witte standbeeld prijkte een prachtige wervende affiche met de uitnodigende woorden: “Word Vriend” . Op de grote tafel onderaan de trap lagen, naast invulformulieren voor het lidmaatschap, de mooie kaart met de afbeelding van het ontwerp van het te bouwen in de H. Geeststraat, en twee borden “Word Vriend”: een in zwarte letters tegen witte achtergrond, een tegen gouden achtergrond . Die waren goed zichtbaar opgesteld.

Een bestuurslid droeg een naambadge met Vriendenvereniging MPM|PK opgespeld. Aan de stand sprak hij de bezoekers aan en gaf toelichting over de voordelen van het lidmaatschap . Na elk optreden van het koor lichtte hij de groepjes bezoekers-muziekbeluisteraars toe wat op de stand van de Vrienden te zien en te bespreken was. Formulieren voor het lidmaatschap werden uitgedeeld. De belangstelling was groot en de verwachting is dat het initiatief vruchten zal afwerpen. Sommige bezoekers deelden trouwens mee dat ze de intentie hebben om lid te worden. Inmiddels traden via die kennismaking al enkele nieuwe Vrienden toe.

Er was een wisselwerking tussen de stand in de trapzaal en een demonstratie in de drukkerij aan de overkant. Een van onze bestuursleden had namelijk gezorgd voor een proefpersje in bruikleen. Dit was opgesteld in de oude drukkerij. De bezoekers konden daar zien hoe een degelpers werkt en een afgedrukt exemplaar meenemen. Op dat document stond een korte geschiedenis van het Plantinhuis alsook de contactgegevens van de Vrienden. Johnny Wijgers (MPM|PK) zorgde voor de druk van dit, op de datum van de museumnacht gedateerde, document. Hij was haast continu bezig, vertelde met veel enthousiasme over het drukproces en wist de bezoekers ondanks de grote toeloop zeer welwillend te woord te staan.

De stand van de Vrienden blijkt een must te zijn. We zullen er in de toekomst op zoveel mogelijk momenten als vriendenvereniging zichtbaar zijn en er leden en kandidaat-leden te woord staan. Zeker bij grote evenementen, zoals vernissages, maar ook op dagen waarop veel bezoekers verwacht worden.

Frans van den Brande, bestuurslid

De Vrienden hebben me gevraagd om een recente schenking of aankoop toe te lichten, omdat ze het als een van hun doelstellingen zien om ook hier een versterkende rol op te nemen. Ik neem u graag mee langs een aantal verwervingen uit 2012 die in zaal 1 te zien zijn. Sinds de eerste conservator, Max Rooses, is het aankoopbeleid van het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabint erop gericht om alle door Christoffel Plantijn en zijn opvolgers, de Moretussen, gedrukte werken te verzamelen.

Als afsluiter van het Mercatorjaar organiseert de Vriendenvereniging een boeiende uitstap. We vermelden hierbij de gewaardeerde aanwezigheid van enkele leden van de Belgisch-Deutsche Gesellschaft Flandern. We zullen een bezoek brengen aan Duisburg, de stad in het Ruhrgebied waar Gerard Mercator het tweede deel van zijn lang en goedgevuld leven doorbracht. In de geheel vernieuwde ‘Mercator-Schatzkammer’ staan naast globes en een rijke schat aan cartografisch werk, ook allerhande boeken, platen en memorabilia uit Mercators verzameling.

Deze schatkamer maakt deel uit van het Kunst- und Stadthistorisches Museum van Duisburg, waarvan het bezoek eveneens op het programma staat.Voor het stadhuis staat een indrukwekkend standbeeld waarmee de stad in de negentiende eeuw (1871) haar beroemde medeburger eerde. Een Mercatorwandeling door de oude stad zal ons onderdompelen in de zestiende eeuw van onze beroemde cartograaf, wiens naam tot vandaag verbonden blijft aan het Mercator-Gymnasium. Er zijn uiteraard nog meer, ook hedendaagse, verwijzingen naar Gerard Kremer in deze stad, maar dat moeten we samen ontdekken tijdens deze wandeling.

Iris Kockelbergh, directeur van het Museum Plantin-Moretus|Prentenkabinet antwoordt:

Het is om verschillende redenen een uitzonderlijke voorwerp.Ten eerste gaat het over een voorwerp dat tot de levenssfeer van Balthasar Moretus behoorde. Ten tweede is het voorwerp geschonken door rechtstreekse nazaten van Edward Moretus, het stuk is met andere woorden steeds in familiebezit gebleven en werd ook nog gebruikt. Ten derde wat het object uiterst boeiend maakt – en dit niet alleen voor het museum – is dat we eigenlijk niet weten wat het precies was of waartoe het diende.
Lees meer

Het bezoek aan de presentatie was de eerste activiteit van onze vriendenvereniging. Een 15-tal vrienden kregen van Jan Parmentier een boeiende uitleg over de reisverhalen, die een documentatiebron waren voor nieuwe reizen. Jan maakte ons wegwijs in de meetinstrumenten die de zeevaarders moesten helpen om de oceanen over te steken, en toonde hoe deze zeevaarders in de loop van de tijd hun waarnemingen eerst vastlegden in mooie portulaankaarten , later in pas- en leeskaarten. Ook Balthasar III Moretus was een reiziger. In zijn dagboek vertelde hij als 18-jarige zijn belevenissen op zijn reis door Italië op weg naar Rome en Napels. In Rome hadden hun muilezels last van de gladheid omwille van ijsvorming op de straatstenen. De belangrijkste gebeurtenis tijdens deze reis was de audiëntie bij de paus!